Zespół Szkolno-Przedszkolny Publiczna Szkoła Podstawowa
im. Św. Kingi w Borku

2.RÓŻNE ŹRÓDŁA AGRESJI.

Wiele jest koncepcji na temat źródeł agresji, jedni uważają, że jest ona wrodzona, np. Freud, który uważał, że: „/…/ człowiek posiada wewnętrzny pociąg do zła, agresywności, niszczenia i okrucieństwa” [1], inni, że wyuczona, oparta na własnych doświadczeniach. A. Buss twierdzi: „/…/ rówieśnicy i starsi członkowie grupy czy rodziny mogą dostarczyć modeli zachowania agresywnego, na których dana jednostka się wzoruje”.[2] Zaś J. Grochulska łączy te teorie i pisze: „ /…/ jeśli chodzi o agresję, jej siła, częstośćwystępowania, rodzaj manifestowanych zachowań zależy, tak jak w ogóle osobowość człowieka, od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i od wychowania”.[3] Jak widać z powyższych cytatów,  teorie na temat agresji nie są do końca sprecyzowane.

         Analiza agresywnych zachowań pozwala na stwierdzenie, że tego typu reakcje wśród młodzieży są formą rozwiązywania narastających problemów i kłopotów, dążeniem do redukcji podwyższonego napięcia, przeżywanego lęku, oraz nastawieniem na podtrzymanie  i obronę zagrożonego „ Ja”.

Zachowania lękowo – agresywne mogą dochodzić do głosu poprzez:

Mechanizmy bezpośrednie, regulujące agresję:

• Agresja impulsywna – emocjonalna, pofrustracyjna,  której rolę sygnału do zachowań pełnią zewnętrzne wydarzenia, przykre doświadczenia, często przebiegające przy niepełnej świadomości i przy ograniczonej kontroli zachowania [ np. bójki, pobicia].

• Agresja spontaniczna – może być regulowana przez mechanizmy powiązane   z genetycznymi, względnie z wyuczonymi patologicznymi stanami emocjonalnymi,  a realizowana poprzez szczególnie brutalne zachowania, agresywne i atakujące.

• Syndrom „nuda – depresja” – mechanizm podobny do poprzedniego uwarunkowania aktów agresji poprzez wewnętrzne przeżycia pustki emocjonalnej i „martwoty”. Czyny aspołeczne i antyspołeczne stanowią ucieczkę od przykrych stanów emocjonalnych       i próby wyjścia z depresji. Bójki, zachowania chuligańskie, niszczycielskie mogą przeplatać się z samouszkodzeniami oraz zamachami samobójczymi.

• Agresja instrumentalna – stosowanie agresji jako narzędzia zaspokojenia potrzeb własnego „ Ja”. W mechanizmie tym chodzi o powiększanie stanu materialnego jak również zaznaczenie własnej dominacji.[4]

• Mechanizm odwoławczy, lękowo – depresyjny – w którym akt agresji, będący ekspresją stanu napięcia lękowo – depresyjnego, stanowi przede wszystkim formę komunikatu skierowanego do bliższego, względnie dalszego otoczenia, swoisty „krzyk o pomoc”. Zachowanie przestępcze odgrywa tu formę ostatniej deski ratunku, rozpaczliwego wołania: „ Pomóżcie mi ”. Mechanizm ten jest przyczyną aktów samobójczych, autoagresji, rzadziej na zewnątrz. Występuje u osób znajdujących się w stanach kryzysu psychicznego.

   

  Według Hornej w wyniku patologicznych procesów rozwojowych; intensywnego odczucia wrogości i lęku: „ /…/ kształtuje się neurotyczny system kompensacyjnych dążeń do uniesienia się ponad innych ludzi i << mściwego triumfowania>>”,[5] co wyraża się poprzez potrzebę: władzy, dominacji i bogacenia się, a także i miłości. Towarzyszący temu: pogardliwy, lekceważący, wrogi stosunek do otoczenia, domaganie się subiektywnie wyobrażonych przywilejów, wreszcie psychiczne znieczulenie na cierpienia innych. Co w rzeczywistości trudne jest do osiągnięcia, a jest możliwym na drodze „łatwiejszej”, na pograniczu prawa, albo w konflikcie z nim.

         Należy też wyróżnić kilka mechanizmów, które w rzeczywistości mogą się ze sobą przeplatać i wzajemnie na siebie nadkładać, a które mogą prowadzić do szeregu zachowań nieprzystosowawczych i patologicznych: [6]

Mechanizm negatywnej tożsamości – ciągłe, uparte lub bezskuteczne dążenie do podniesienia własnego wizerunku, może doprowadzić do tożsamości negatywnej, nieakceptowanej tak przez innych jak i samego siebie, na zasadzie „lepiej być kimś złym, niż nikim”. Cechą charakterystyczną tego mechanizmu jest chęć zwrócenia na siebie uwagi poprzez złe zachowanie np.: nieznośne dzieci w domu, w szkole, bójki, podpalania, kradzieże itp. .

Mechanizm identyfikacji z rolą – jeżeli identyfikuje się dana osoba z jakąś rolą czy funkcją, to stara się wypełnić określone czynności i zachowania przypisywane danej funkcji, czy roli. Jeżeli są one negatywne wówczas będą warunkować zachowania negatywne.

Mechanizm odgrywania tzw. „ rodzinnego kozła ofiarnego ” – jeżeli w rodzinie jest problem trudny do rozwiązania dziecko może przyjąć na siebie odpowiedzialność za wprowadzenie równowagi w rodzinie i tak na przykład przez negatywne zachowanie odrywa uwagę od problemu zaistniałego w rodzinie koncentrując ją na swojej osobie.

Mechanizmy regulujące przez dążenie do aktywności – poprzez własną aktywność dążą do potwierdzenia własnej tożsamości. Przełamywanie oporu bitych i gwałconych ofiar, oznaki ich bólu i cierpienia działają w sposób zachęcający do nasilenia agresji. Poczucie: „nieistnienia”, „martwoty”, „bezruchu”, pustki emocjonalnej i nudy  działają stymulująco na aktywność w kierunku zła.

Mechanizm konfliktu około symbiotycznego -  Jego podstawy leżą we wczesnym dzieciństwie, okresie tworzenia się własnej tożsamości i niezależności od rodziców. Ścisła symbioza z matką i ojcem u małego dziecka, zaspakajanie potrzeb emocjonalnych w tym okresie mają ścisły związek z późniejszym zachowaniem się dziecka w wieku dorosłym.

Mechanizm podnoszenia własnej wartości – dążenie do podtrzymania   i podnoszenia własnej wartości odgrywa jedną z najważniejszych motywacji naszego zachowania. Dokonuje się to przez realne podnoszenie własnej wartości [we własnych oczach i otoczenia] jak na przykład: przez samodoskonalenie się w wykonywaniu czynności wymagających odwagi, siły, zręczności, zaś drugi sposób to obniżanie wartości innych osób [deprecjonowanie i poniżanie innych, zachowania agresywne o charakterze przemocy], np. ofiar przemocy i gwałtów. Łatwy sposób do osiągnięcia celu.

Mechanizm dążenia sprawowania kontroli – zarówno nad sobą jak i innymi, staje się często źródłem patologicznych oraz aspołecznych zachowań.

Mechanizm braku kontroli – brak kontroli prowadzi do impulsywnych czynów agresywnych. Charakterystyczną cechą takich zachowań może być myślenie typu: „Możecie mnie nie kochać, ale musicie się mnie bać ”, lub: „Jeżeli ja nie zniszczę ich, to oni zrobią to ze mną ”.

Mechanizm nadmiernej kontroli – przesadne dążenie do kontroli własnych emocji i pragnień, jako przeciwwaga wobec negatywnych emocji i pragnień nieakceptowanych przez samych siebie, w celu ukrycia i zamaskowania ich. Na skutek nadmiernej kontroli emocji i niemożności ich rozładowania dochodzi do gwałtownych, niekontrolowanych wybuchów. Osoba taka na co dzień jest zrównoważona nie przejawia na zewnątrz swojej agresywności.

Zakres i natężenie agresji i przemocy są osadzone w kulturowo – społecznych własnościach otoczenia, oddziaływującego zarówno przez rodzinę jak i społeczność lokalną.

Sprzyjają temu okoliczności: pozostawianie dzieci samym sobie bez systematycznej opieki ze strony rodziny i instytucji edukacyjnych, wpływ kultury przestępczej dorosłych, środowisko o patologicznych zachowaniach [alkoholizm], bezrobocie.  

Mając na myśli przemoc i agresję wśród młodzieży należy wziąć pod uwagę takie zdarzenia jak drastyczne morderstwa; dla zabawy, porachunku, z powodu doznanej drobnej krzywdy,                                                                                                                                                                                                            

3. WPŁYW ŚRODOWISKA NA ZACHOWANIA AGRESYWNE MŁODZIEŻY.

Znamiennym jest fakt, że okrutni i agresywni nieletni wywodzą się nie tylko ze środowisk potocznie uważanych za kryminogenne, ale również z typowych pełnych rodzin. Wśród młodzieży relatywnie mało jest przestępstw agresywnych popełnionych indywidualnie, najczęściej mamy do czynienia z małymi współdziałającymi grupami, coraz częściej gangami.        

Dziecko już od najmłodszych lat uczy się konkretnego zachowania, jak zdobywać i osiągać zamierzone cele, jak pokonywać trudności, uczy się relacji z drugim człowiekiem. Jeżeli dziecko było przez rodziców nieakceptowane, odrzucone emocjonalnie, przeżywało częste frustracje, wychowywane było niekonsekwentnie, miało możliwość obserwować zachowania agresywne u własnych rodziców, w środowisku, uzyskiwało to co chciało na drodze wymuszania, krzyku i złego zachowania, to jest większe prawdopodobieństwo, że będzie się zachowywać w sposób agresywny w przyszłości.,                                                               

         Rodzina, która jest podstawową komórką społeczną, mająca największy wpływ na wychowanie dziecka, jest dziś, bardziej niż kiedykolwiek zagrożona przez kierunki przemian w jakich przyszło jej żyć.

         Rodzice zajęci pozyskiwaniem środków do życia, często skłóceni wzajemnie, rozwiedzeni, wyczerpani przez codzienną pogoń i tempo życia, nie mają czasu na rozwiązywanie problemów ze swoimi dziećmi, najczęściej zapewniają dziecku potrzeby materialne, kosztem czasu, który mogliby mu ofiarować. Kupują za ciężko zarobione pieniądze, drogie zabawki, komputery, telefony komórkowe, sprzęt audio – video, ale zajęci swoimi problemami, pracą, interesami nie zwracają uwagi na sygnalizowane przez dziecko oczekiwania, trudności z jakimi się boryka.

         Wielu młodych szuka wspólnoty, która by ich rozumiała, gdzie poczują się kochane, potrzebne, docenione, coraz częściej jest to gang lub sekta. Wielu rodziców żyjąc problemami jakie niesie kolejny dzień nie ma czasu na refleksję, nie zastanawia się jakimi zasadami  posługuje się na co dzień, jaką drogą kroczy i jakie ślady zostawia swoim dzieciom.

         Proponowane „bezstresowe” wychowanie, różnie rozumiane przez rodziców, również zbiera swoje żniwo. Dziecko pozbawione wyraźnie skrystalizowanych zasad moralnych opartych na miłości, empatii (zdolność współodczuwania; np.: radości, smutku, cierpienia z drugim człowiekiem) i poszanowaniu życia i praw drugiego człowieka, nie poradzi sobie samo, zwłaszcza w obecnych czasach, czasach negacji wartości, tradycji  i autorytetów.

         Ks. Marek Dziewiecki [2002] w swojej książce pt. „Wychowanie w dobie ponowoczesności”[7] pisze o zagrożeniach jakie niesie ze sobą obecna epoka.

Do zagrożeń tych zalicza:

• kierowanie się subiektywnością, jako: „ najwyższą, wręcz jedyną normą myślenia, postępowania i nadawania sensu własnemu życiu”, [8] subiektywnymi  przekonaniami, subiektywnym sumieniem,   subiektywnością będącą uniwersalną zasadą w ponowoczesności, którą  mogą się kierować także ci: „ /…/ których świadomość jest w ewidentny sposób zniekształcona, a wolność ograniczona /…/”, [9]

   

• religijność ponowoczesną, która stanowi mieszankę kilku „poprawnych” ideologicznie, chociaż niespójnych elementów, takich jak: niewielka ilość miłości bliźniego, dużą dozę uczucia dla zwierząt, troskę o ochronę środowiska zewnętrznego [pomijając przy tym ochronę człowieka i jego środowisko wewnętrzne], dużą dawkę psychologii, nasiąkniętej naleciałościami innych religii oraz parapsychologii  z domieszką wierzeń ezoterycznych, horoskopów i wróżb, z zachowaniem tradycji chrześcijańskiej ale bez jej sakralnego wymiaru,

   

• absolutyzacja tolerancji, która została postawiona ponad inne wartości, rozumianej jako pobłażanie wszelkim słabościom człowieka, w tym także kłamstwa, podłości, arogancji, zboczeń seksualnych itd., idącej w tym kierunku, że uznaje te słabości za normy postępowania, a życie z zgodne Prawem Bożym za rodzaj zacofania  i Ciemnogrodu,

• dążenie do samowystarczalności, podejmowanie takich kroków w technice, które mają uczynić człowieka nieśmiertelnym, panem swojego życia, w którym nie ma miejsca dla Boga i jego przykazań.

   

           Ks. M. Dziewiecki pisze dalej: „ W perspektywie ponowoczesności nie liczy się zatem ani tradycja, ani religia, ani normy społeczne, ani zdrowy rozsądek, ani logiczna analiza rzeczywistości, ani cokolwiek innego, co mogłoby być wspólną podstawą dążenia poszczególnych osób do szczęścia i radości życia”. [10]

           Młodzież patrząc w przyszłość, widząc to co my dorośli im oferujemy może zwątpić: w sens wartości, autorytetów, praw i zasad postępowania, religijności, moralności oraz wszelkiego porządku, gdyż stwarzamy im świat, który jest istną dżunglą, gdzie wygrywa silniejszy, w którym istnieją zasady brutalnej walki o władzę, pieniądze, sukces  i wszelkie inne korzyści, pomijając te, które są źródłem ludzkiego szczęścia: miłość, dobroć, prawda, uczciwość, szlachetność, odpowiedzialność, poświęcenie itp..

   

  3. ŚRODKI  MASOWEGO  PRZEKAZU ORAZ GRY TELEWIZYJNE   I KOMPUTEROWE.

   

           Bardzo duży wpływ na poziom agresji wśród dzieci i młodzieży oprócz wcześniej wymienionych czynników ma potęga środków masowego przekazu, sterujących ich rozwojem psychicznym. Oddziaływanie telewizji i gier komputerowych na osobowość człowieka dokonuje się poprzez wykorzystanie czasu, sposób przekazywania treści i ich jakość.

  Dzieci i młodzież oglądając telewizję, czy grając w różne gry telewizyjne lub komputerowe nie wykonują innych zajęć, jak na przykład czytanie książek, ruch na świeżym powietrzu, sport, obcowanie z naturą, które mają znaczenie dla jego rozwoju tak fizycznego jaki psychicznego.

  Oglądanie telewizji nie wymaga żadnej aktywności fizycznej, a przekaz jest jednostronny, telewizor nadaje, widz odbiera, a zawarta w nim treść stanowi wzór postępowania tak pozytywny jak i negatywny, zaś w przypadku gier komputerowych jest to przekaz interakcyjny. Popularyzowana agresywność powoduje przyswajanie agresywnych wzorców i kształtowanie agresywnych motywacji.

  Filmy naszpikowane agresją i przemocą, również wiadomości telewizyjne mają wpływ na tworzenie się wzorców zachowania.

  Aktorzy tworzący postacie bohaterów agresywnych, mocnych ludzi, cieszą się największą popularnością. Psychologowie zauważają, że uczenie się zachowań społecznych z telewizji jest faktem oczywistym, oglądanie  przemocy i agresji wywołuje agresję u widzów. W wielu krajach obserwuje się ciągłą tendencję wzrostową wskaźnika przestępstw wśród dzieci i młodzieży, w tym także szczególnie tych okrutnych.  

  Sposoby oddziaływania telewizji i gier komputerowych na dzieci i młodzież są podobne i można je określić jako różnego rodzaju wpływy wychowawcze.

   

  Według klasyfikacji A. Guryckiej [11] wyróżniamy wśród nich cztery:

• podawanie wzorów,

• nadawanie znaczeń emocjonalnych,

• trening,

• prowokacja sytuacyjna.

  Dwa pierwsze mają wpływ przede wszystkim podczas korzystania z przekazu telewizyjnego, natomiast w grach komputerowych szczególnie ważne dla rozwoju zwłaszcza młodego gracza mają dwa następne. Ponieważ bardzo często oba te przekazy współwystępują razem, zatem ich wpływ się kumuluje i wzmacnia.

   

  Podawanie wzorów – przedstawianie widzowi modeli, których postępowanie wywołuje w nim chęć naśladowania.

  Nadawanie znaczeń emocjonalnych – czyli na wiązaniu określonych emocji z pewnym zachowaniem np.: żalu z utratą, współczucia z cierpieniem.

  Trening – powtarzanie czynności powodując tym samym wyuczenie się ich i przyzwyczajanie do ich wykonywania. W telewizji dotyczy on bardziej przyzwyczajenia, do oglądania obrazów agresji, zaś w grach ma to znaczenie raczej dosłowne.

  Prowokacja sytuacyjna – polega na stwarzaniu sytuacji wymagającej od osoby aktywności i samodzielnego rozwiązywania problemu. W grach komputerowych ma to zasadnicze znaczenie, gracz musi podejmować określone czynności zgodnie z obowiązującymi zasadami gry. W grach „agresywnych”, są to czynności, działania agresywne, np. żeby przejść do końca trzeba zabić przeciwnika, dostaje się za to nowe życie, które umożliwi dłuższą grę, postępowanie takie tłumaczone jest koniecznością obrony własnej.

  To co serwuje telewizja nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością. Aby zwiększyć oglądalność autorzy programów telewizyjnych prześcigają się w pokazywaniu wydarzeń jak najbardziej wstrząsających, bulwersujących, pełnych przemocy i agresji. Podobnie     w grach komputerowych przedstawiany jest świat, w którym dominuje walka, jako najlepsza forma samoobrony.

  Tak wykreowany obraz świata nie jest rzeczywisty, a duża doza tego typu treści może prowadzić i prowadzi do wielu zaburzeń, do uznania agresji jako czegoś normalnego i usprawiedliwionego.

  Ciągłe patrzenie na przemoc i agresję powoduje też konkretne zachowania, obniża wrażliwość moralną widza, co pociąga za sobą przenoszenie do rzeczywistości takiej postawy, np. obojętne przyglądanie się przemocy i nie reagowanie na nią. Kreowane postacie z telewizji to często ludzie sukcesów, którym się wszystko udaje, wszystko mają: pieniądze, piękne domy, samochody, eleganckie stroje kupowane w markowych sklepach, pozycję społeczną itd., a to w jaki sposób zdobyte to już nie istotne.

  Agresywne gry komputerowe silnie angażują sferę emocjonalną gracza, zarówno poprzez przekazywane treści jak i utożsamianie się z bohaterami, poprzez trening  i prowokację sytuacyjną gracz wielokrotnie dokonuje morderstw, wskutek czego następuje znaczne odwrażliwienie, brak empatii i współczucia oraz obojętność wobec ludzkiej krzywdy i cierpienia. Jeżeli więc samo oglądanie przemocy zwiększa skłonność do zachowań agresywnych, można stwierdzić, że pod wpływem wielokrotnego i aktywnego zadawania przemocy w grach, ta skłonność jest jeszcze większa.

  Pod wpływem tego typu gier programów telewizyjnych kształtuje się osobowość egocentryczna i hedonistyczna, skoncentrowana tylko na sobie, zaspakajaniu własnych potrzeb i zachcianek, obojętna na potrzeby drugiego człowieka, nastawiona na przyjemności, unikająca odpowiedzialności, zajmująca postawę agresywną, wrogą   i niechętną wobec innych.      

   

  Ogólny klimat emocjonalny tworzony jest przez: dźwięk, kolor i obraz, jeżeli dominuje hałaśliwość, głos ludzki krzykliwy, kolor agresywny, obrazy szybko po sobie następujące, tworzy to niezdrową dla psychiki odbiorcy aurę, która wywołuje podniecenie, oszołomienie i nadruchliwość, sprzyja powstawaniu patologii psychicznej, a zwłaszcza zaburzeniom typu psychopatycznego.

  Jeżeli dzieci i młodzież są podległe innym destrukcyjnym wpływom takim jak środowisko lub doświadczyły realnej przemocy ze strony dorosłych, czy też były jej świadkami, ten wpływ z telewizji i gier będzie o wiele większy.

   

  Podsumowaniem niech będą słowa Jana Pawła II:

   „Może nigdy tak bardzo jak dzisiaj wychowanie nie było nakazem życiowym   i społecznym, który wymaga zajęcia stanowiska i zdecydowanej woli formowania dojrzałych osobowości. Może nigdy tak jak dzisiaj świat nie potrzebował ludzi, rodzin   i wspólnot, które uczynią z wychowania rację swego bytu, które poświęcą się wychowaniu, jako pierwszorzędnemu celowi, oddając bez zastrzeżeń swoje siły, szukając współpracy i pomocy, podejmując próby i odnawiając w sposób twórczy i z poczuciem odpowiedzialności procesy wychowawcze”.[12]

                                                                                              Elżbieta Dziadowiec